Dạy Tiếng K’Ho / Top 18 Xem Nhiều Nhất & Mới Nhất 9/2023 # Top Trend

(VOV5) – Cũng giống như nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên, người K’ho có truyền thống tự dệt vải và may các bộ trang phục cho dân tộc mình. Những bộ trang phục của người K’ho không chỉ mang vẻ đẹp độc đáo, mà còn thể hiện nét văn hoá, bản sắc riêng.

Người K’ho ngày xưa ăn mặc rất đơn giản, tất cả đều cởi trần, đàn ông đóng khố, phụ nữ mặc váy ngắn. Khi vải còn khó tìm, họ đã dùng vỏ cây rừng ngâm cho hết nhựa, gấp đôi lại khoét cổ và ống tay khâu lại bằng dây mây để làm áo chống rét.

Ảnh: thienlamtravel.vn

Qua thời gian nghề dệt vải và may trang phục của người K’ho rất phát triển. Ngày nay, người K’ho có quan niệm về vẻ đẹp trang phục giản dị, nhưng vẫn độc đáo. Nam giới K’ho vốn có thân hình vạm vỡ chắc khoẻ , nên đàn ông thường ở trần, đóng một chiếc khố khá rộng, dài từ 1,5 đến 2 m có hình hoa văn theo dải dọc. Khố được quấn vòng quanh bụng, luồn qua háng, hai đầu khố quấn qua phía trước và phía sau mông.

Ông Duôm Dai Bat, dân tộc K’ho cho biết: “Các dải, màu sắc hoa văn vẫn được làm theo phong tục ngày xưa, đó là các hình dọc và ngang với tua rua được trang trí ở hai đầu khố. Nếu không làm cái này thì không được. Cái khố khi mặc không được ngắn quá, mà phải qua đầu gối…”.

Áo nam K’ho được dệt khá đơn giản, đó là kiểu áo chui đầu, cổ áo tròn, không có tay áo và nền hoa văn trang trí màu xanh đen. Áo của nam trước đây cài buộc bằng dây vải, còn ngày nay cài bằng nút (khuy áo bọc vải). Các hoạ tiết trang trí trên áo của nam tập trung nhiều ở chân áo với các hoạt tiết hình bông hoa, mắt chim. Chiếc khố khi mặc cùng với áo luôn tạo cho thân hình nam giới vẻ đẹp khoẻ khoắn và mạnh mẽ.

Theo tập tục truyền thống, các cô gái K’ho khi lớn lên đều được người mẹ bày cho cách dệt vải để không chỉ dệt cho mình những bộ váy đẹp mà may trang phục cho cả gia đình và đem sản phẩm dệt của mình làm đồ sính lễ sang nhà trai. Những bộ váy đẹp nhất được dành cho những ngày lễ hội, cưới xin khi dân làng tụ họp vui vẻ trong tiếng cồng chiêng. Cô gái nào có bộ váy đẹp cũng chính là người chăm chỉ giỏi giang, được nhiều chàng trai để mắt tới và càng có điều kiện lựa chọn để “bắt chồng”.

Phụ nữ K’ho ưa chuộng các bộ áo váy bằng vải dệt thổ cẩm, nên trang phục của phụ nữ K’ho trông rất đẹp mắt. Phụ nữ K’ho thường quấn váy dài đến đầu gối để lộ bắp chân to khoẻ khoắn, còn từ phần thắt lưng trở lên để trần. Những khi trời lạnh, họ thường khoác lên mình một tấm quấn quanh vai và người. Sau này phụ nữ thường mặc những chiếc áo bó, chẽn, phù hợp với chiếc váy truyền thống.Thông qua những hoa văn sinh động, người phụ nữ K’ho đã gửi gắm tâm hồn cũng như sự cảm nhận thế giới tự nhiên vào những tấm vải dệt, hoạ tiết những bộ trang phục.Trên các bộ áo váy thổ cẩm của phụ nữ K’ho chủ yếu là các hình kỷ hà, các loài muông thú, các vật dụng gần gũi trong đời sống sinh hoạt và mỗi hình đều mang ý nghĩa riêng. Ví dụ như: hình mắt chim tượng trưng cho cuộc sống gần gũi núi rừng, hình chiếc chà gạc tượng trưng cho việc làm nương rẫy….Họa sỹ Lê Văn Cương, nhà nghiên cứu, sưu tập các bộ trang phục dân tộc, cho biết: “Những sản phẩm dệt của người K’ho có các hoa văn rất đặc trưng. Người K’ho rất ưa chuộng màu nền là màu tối, màu trầm, đặc biệt là hai màu xanh và xanh đen. Trên một khổ vải, phụ nữ K’ho thường tạo hai dải hoa văn hai bên mép vải, làm được như vậy rất khó. Người dệt phải rất am hiểu về bố cục, cách sắp xếp sợi ngang và sợi dọc. Người ta phải quy ước với nhau, phải trải bao nhiêu sợi màu này, màu kia mới tạo ra hoa văn. Điều này chỉ những người lành nghề mới làm được”.

Hiện nay, những bộ trang phục truyền thống ít được sử dụng rộng rãi trong cuộc sống thường ngày. Thế nhưng trong sự phát triển của thời trang hiện đại, trang phục truyền thống của người K’ho vẫn luôn giữ được những nét đặc trưng, mang đậm bản sắc văn hóa riêng có của dân tộc mình.

Tô Tuấn

Từ những ngày đầu bước lên bàn thánh ở tuổi 24 cho đến nay, cha Giuse Phạm Minh Sơn, chánh xứ Tam Bố, giáo phận Đà Lạt vẫn ngày ngày đồng hành với bà con dân tộc thiểu số trên Tây Nguyên.

Nửa thế kỷ sống giữa đồng bào miền Thượng

Nhà thờ Tam Bố nằm cách quốc lộ 20 nối Sài Gòn – Đà Lạt vài trăm mét. Gặp vị chủ chăn giáo xứ vào buổi chiều muộn, bên trong căn phòng khách bằng gỗ đơn sơ đã được xây dựng trên 30 năm, linh mục Giuse tiếp chuyện chúng tôi với sự thân tình, cởi mở, pha chút dí dỏm…, như chính tính cách của cộng đoàn mà cha đã gắn bó như máu thịt.

Chịu chức linh mục năm 1970, ba năm sau, cha chính thức đặt chân về Tam Bố. Tam Bố ngày đó là mảnh đất tập trung ba sắc tộc K’Ho, Mạ, Ra Glai, và chỉ lưa thưa vài ba gia đình có đạo. Sống giữa đa phần anh em lương dân, để làm quen, cha chọn cách đồng hành trong cuộc sống khi cùng họ làm lúa, trồng bắp, đến khi có phong trào trồng cà phê thì cùng chuyển đổi như mọi người. Với những kiến thức được học, cha giúp bà con ít nhiều gia tăng năng suất. Nương lúa, nương bắp vì thế trở thành phương tiện nối kết tình thân, là môi trường để cha học ngôn ngữ của họ và đi sâu vào đời sống qua cách hiểu phong tục tập quán của người dân.

Cái bắt tay như lời cảm ơn mà Đức TGM Leopoldo Girelli gởi đến cha Sơn khi ngài về thăm Tam Bố

Ban ngày lo việc ruộng nương, tối cha đốt đuốc tìm đến từng nhà thăm dân làng. Và sau mỗi lần thăm viếng, người mục tử lại xoay xở giúp đỡ họ khi hay biết gia đình này đang thiếu tấm chăn bông, nơi kia trẻ nhỏ chưa có tập sách lên lớp. Đến với anh em bằng tấm lòng, ân cần cả trong những điều nhỏ nhặt, dần dà khiến nhiều người có cảm tình và xin theo cha học biết về “ông Giêsu”. Trong việc dạy giáo lý cho cộng đồng miền Thượng, điều quan trọng cha hằng lưu tâm là khéo léo cắt nghĩa làm sao để họ thấy giữa tín ngưỡng ông cha mình để lại và đạo Công giáo vốn rất gần gũi; đi theo Chúa không phải tách rời khỏi tổ tiên mà trái lại còn tạo thêm mối thâm tình, gắn kết. Ngoài ra trong mỗi bài giảng, cha luôn nhắc nhở mọi người sống hòa thuận, đi kèm là lời khuyên dạy biết ăn chín uống sôi, ăn mặc sạch sẽ, vệ sinh cá nhân. Bởi những việc dù đơn giản nhưng cũng là cách thức để mỗi người nhận được sự tôn trọng từ người khác.

Nhờ những đường hướng đồng hành gần gũi nên người đến xin rửa tội ngày một đông lên. Từ vài gia đình ban đầu, giờ đây Tam Bố trở thành cộng đoàn lớn mạnh với hơn 3.500 nhân danh. Dầu vậy nhưng khi nhắc đến, cha đều nói mọi sự đều nhờ lời cầu nguyện của nhiều người: “Bản thân mình chỉ là người Chúa dùng trong mỗi giai đoạn. Cảm ơn Chúa vì Ngài đã tin dùng con!”.

Trong căn phòng gỗ đơn sơ cũng là nơi cha Sơn đã dày công để hoàn thành cuốn sách lễ Rôma bằng tiếng K’ho

Công trình tâm huyết

Từ ngày bước chân theo đường truyền giáo, một trong những mục tiêu ban đầu mà cha Sơn, do đặt ra là phải thông thạo tiếng dân tộc thiểu số, do cha quan niệm: “Truyền giáo là một cuộc đồng hành, mà để nhập cuộc một cách cụ thể thì đầu tiên phải biết ngôn ngữ, sau đó mới có thể đi sâu vào đời sống, văn hóa”. Ở Tam Bố, anh em K’Ho tập trung đông nhất nên cha cũng chọn học tiếng K’Ho. Mỗi ngày, cha lần mò tự học qua người này, người kia; nhất là mỗi khi dọn bài giảng, cha đều nhờ người dịch ra rồi học và giảng lại bằng tiếng K’Ho. Nhờ vậy chỉ sau ít năm, cha đã có thể đọc, viết một cách thành thạo.

Vốn rành tiếng K’Ho nên sau đó cha được mời tham gia vào Ban Dịch thuật của giáo phận. Trong ban lúc này đã có một số linh mục có kinh nghiệm và các giáo lý viên người Thượng, với nhiệm vụ mỗi tháng họp nhau lại để dịch các kinh đọc. Về sau, theo ý của Đức cha Phêrô Nguyễn Văn Nhơn (khi ấy là Giám mục giáo phận Đà Lạt), Ban Dịch thuật được giao trọng trách dịch sách lễ Rôma qua tiếng K’Ho, vì tại giáo phận Đà Lạt, K’Ho là dân tộc thiểu số có số tín hữu đông nhất. Để bản dịch trọn vẹn cần phải dựa vào bản gốc từ sách lễ Rôma bằng tiếng Latinh. Làm được việc này, người dịch ngoài cùng lúc thông thạo cả tiếng Latinh và K’Ho, còn cần am hiểu về thần học, các nghi lễ. Ban dịch thuật của giáo phận đã trao cho cha Sơn trách nhiệm đảm nhận công việc dịch trước Bản văn.

Bìa cuốn sách lễ Rôma bằng tiếng K’Ho

Có dịp được cầm cuốn sách lễ trên tay, chúng tôi mới thấy rõ công sức của những người làm. Riêng cha Sơn thì thừa nhận, đây là một công trình mà Ban dịch thuật giáo phận đã dày công và đặt trọn tâm huyết, để “qua đó người dân tộc thấy rằng, Hội Thánh luôn trân trọng mỗi người, mà cụ thể nhất ở đây là Hội Thánh dùng chính ngôn ngữ của anh chị em”.

Ngoài bộ sách lễ Rôma, cùng với Ban dịch thuật, cha Sơn còn chuyển tải Phúc Âm, và hiện đang chuyển tải sách các bài đọc qua tiếng K’Ho. Các nghi thức như Rửa tội trẻ em, Rửa tội người lớn, Xức dầu, Hôn phối,… cũng đã được cha dịch, nhưng đang chờ bản dịch mới nhất của Tòa Thánh để điều chỉnh lại mới có thể gởi đi phê chuẩn. Ngoài ra, cha cũng cộng tác với nhiều người chuyển tải gần 700 bài hát quen thuộc qua tiếng K’Ho nhằm dùng trong phụng vụ.

ĐÌNH QUÝ

Hơn một tháng nay, đều đặn vào chiều thứ bảy và chủ nhật hàng tuần, hội trường Thôn 15 (xã Lộc Thành, huyện Bảo Lâm) lại trở thành lớp học rộn ràng tiếng trẻ ê a những câu chữ tiếng Anh. Lớp học ấy do chàng trai người K’ Ho, K’ Xiam Lo Minh (35 tuổi) tổ chức và trực tiếp đứng lớp giảng dạy.

Anh K’ Xiam Lo Minh chỉ dẫn cho các em từng câu chữ tiếng Anh. Ảnh: Đ.Anh

Những chiếc bàn, chiếc ghế của hội trường thôn được ghép lại thành dãy bàn học, chiếc ti vi mượn của thôn được tận dụng kết nối với máy tính xách tay để làm “bảng”. Tất cả chỉ có thế, nhưng lớp tiếng Anh của Minh lúc nào cũng đông trẻ, chủ yếu là trẻ con người đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống ở khu vực xung quanh, theo học kể từ khi tổ chức lớp đến nay. Ý tưởng để mở lớp học rất đơn giản, chỉ là thấy trẻ em trong vùng ít có điều kiện đến các trung tâm ngoại ngữ để học, nên Minh đã tổ chức lớp với mong muốn các em được tiếp cận môn ngoại ngữ này sớm hơn. Ngoài công việc chính là dạy tiếng Anh tại trung tâm ngoại ngữ, Minh tranh thủ thêm thời gian rảnh vào các buổi chiều thứ bảy và chủ nhật để dạy tiếng Anh miễn phí cho con em người đồng bào dân tộc K’Ho trong buôn làng. Mỗi buổi học như thế luôn bắt đầu bằng những câu chào hỏi bằng tiếng Anh giữa thầy Minh và các học trò nhỏ. Háo hức đến lớp của thầy Minh, nhiều em vẫn mặc nguyên bộ đồng phục đi học ở trường. Em Ka Giang Thị Hường (học sinh lớp 5 Trường TH Lộc Thành B) chia sẻ: “Ở trường, con đã được học tiếng Anh từ lớp 3. Khi tham gia lớp học này, thầy Minh dạy cho con tỉ mỉ từng câu, từng chữ nên rất dễ hiểu. Từ lúc đi học ở đây con thấy học tiếng Anh rất hấp dẫn và rất thích, con sẽ cố gắng học thật giỏi để thầy vui lòng”.

Thôn 15, xã Lộc Thành là thôn đặc biệt khó khăn của huyện Bảo Lâm. Là một người con nơi đây, K’Xiam Lo Minh rất cố gắng trong việc học hành. Tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế kỹ thuật Bình Dương, chuyên ngành tiếng Anh doanh nghiệp, sau đó Minh tiếp tục học và tốt nghiệp cử nhân Anh văn hệ chính quy. Chia sẻ về lớp học này, Bí thư Đoàn xã Lộc Thành Trần Mạnh Thắng cho biết: Trong điều kiện thiếu thốn và khó khăn ở địa phương như hiện nay, việc anh Minh mở lớp học tiếng Anh miễn phí cho các em như thế này rất đáng mừng. Hiện nay, Đoàn xã cũng hỗ trợ thêm bằng cách vận động đoàn thể địa phương giúp đỡ về điều kiện vật chất để tiếp tục duy trì lớp học, đồng thời vận động thêm giáo viên trong vùng tham gia giảng dạy, mở rộng thêm những môn học khác để bồi dưỡng kiến thức cho các em.

Thầy K’Xiam Lo Minh dạy tiếng Anh cho trẻ em người dân tộc K’Ho ở thôn 15, xã Lộc Thành (Bảo Lâm).

Chiều thứ 7, khi vừa kết thúc giờ dạy học ở trung tâm ngoại ngữ tại thành phố Bảo Lộc, Lo Minh lại đi hơn 10km để về kịp giờ đứng lớp dạy tiếng Anh cho các em học sinh ở buôn làng thôn 15, xã Lộc Thành.

Hơn 17 giờ, hội trường thôn 15 sáng đèn cũng là lúc lớp học bắt đầu bằng những câu chào hỏi bằng tiếng Anh giữa thầy Lo Minh và các học trò nhỏ. Háo hức đến lớp của thầy Minh, nhiều em vẫn mặc nguyên đồng phục đi học ở trường.

Em Ka Giang Thị Hường (thôn 15, xã Lộc Thành) hào hứng nói: Tham gia lớp học, thầy Minh dạy cho con tỉ mỉ từng câu, từng chữ nên rất dễ hiểu. Từ lúc đi học ở đây, con thấy học tiếng Anh rất hấp dẫn và rất thích. Con sẽ cố gắng học thật giỏi.

Trước khi mở lớp học này, anh K’Xiam Lo Minh phải dành nhiều ngày liền đi đến từng nhà dân trong buôn làng vận động phụ huynh cho con em tham gia lớp. Ngoài tự trang bị laptop và những bài học trên mạng, thầy Minh còn photo sẵn những bài học tập viết, đọc cho các em.

Các em nhỏ rất háo hức đến lớp học tiếng Anh miễn phí của thầy K’Xiam Lo Minh

Vì mượn hội trường thôn, lớp học được bố trí đơn giản gồm chục bộ bàn ghế, một chiếc laptop kết nối với màn hình tivi để phục vụ kỹ năng nghe, đọc của các em. Với số lượng 80 học sinh tham gia, lớp học phải chia theo buổi dành cho mỗi cấp học sinh khác nhau.

Chiều thứ Bảy dành cho học sinh cấp 1, Chủ nhật là học sinh cấp 2 và luân phiên thay đổi. Để đảm bảo chất lượng, mỗi buổi học cũng chỉ hạn chế khoảng 20 em. Trong các buổi học, thầy và trò sử dụng hoàn toàn bằng tiếng Anh.

Bắt đầu bằng những câu ngắn, dễ nghe sau đó là những câu dài, từ vựng khó hơn hoặc những bài hát tiếng Anh vui nhộn… “Mình giao tiếp bằng tiếng Anh để giúp các em luyện kỹ năng nghe – nói, có vậy các em mới nhớ được từ vựng và quen với thực hành nhiều hơn”, anh Lo Minh cho hay.

Bí thư Đoàn Thanh niên xã Lộc Thành Trần Mạnh Thắng chia sẻ: Trong điều kiện thiếu thốn và khó khăn ở địa phương, việc anh Lo Minh mở lớp học tiếng Anh miễn phí cho các em là rất đáng quý.

Đoàn xã hỗ trợ thầy trò bằng cách vận động đoàn thể địa phương giúp đỡ về điều kiện vật chất để tiếp tục duy trì lớp học, vận động thêm giáo viên trong vùng tham gia giảng dạy, mở rộng thêm những môn học mới để bồi dưỡng kiến thức cho các em.

Là một y sĩ nhưng anh Nguyễn Minh Thảo (công tác tại Trung tâm Y tế huyện Bảo Lâm, Lâm Đồng) lại rất đam mê công nghệ thông tin. Anh cũng chính là người đã viết thành công phần mềm Từ điển Việt – K’Ho dùng trên máy vi tính và được trao giải khuyến khích trong cuộc thi Sáng tạo khoa học kỹ thuật Lâm Đồng lần V.

Anh Thảo đang chạy thử bộ từ điển Việt – K’Ho trên máy tính Vốn đam mê công nghệ thông tin nên những câu chuyện của anh Thảo chỉ xoay quanh kiến thức về tin học, về những phần mềm tiện ích dùng trong y học… Lý do để anh viết phần mềm Từ điển Việt – K’Ho cũng rất đơn giản. Đó là vào cuối năm 2004, anh được cử đi học tiếng K’Ho và thấy rất thích thú nhưng cuốn giáo trình học tiếng K’Ho lại ngắn, chỉ vài chục trang với số lượng bài học không nhiều. Chưa thỏa mãn, anh đã tự tìm kiếm tài liệu khắp nơi để phục vụ việc học của mình và các học viên trong lớp. Anh Thảo nhớ lại: “Trong một lần tình cờ lục lại tủ sách của gia đình, tôi đã tìm thấy cuốn Từ điển Việt – K’Ho khoảng sáu ngàn từ, do Sở Văn hóa Thông tin Lâm Đồng xuất bản năm 1983 và coi như một tài liệu quý giá phục vụ việc học”. Tuy nhiên, trong quá trình học và tra cứu cuốn từ điển này thấy còn nhiều trở ngại, không tiện lợi lắm nên anh tự hỏi: “Tại sao không đưa cuốn từ điển này thành phần mềm tra cứu trên máy vi tính, vậy sẽ nhanh chóng và dễ dàng hơn ?”. Từ ý tưởng ấy cộng với kiến thức tin học sẵn có, anh đã tận dụng thời gian rảnh rỗi, những ngày nghỉ ở nhà để thu thập tài liệu cho việc viết phần mềm. Dựa trên nguồn tư liệu của cuốn từ điển cộng với giáo trình trên lớp, anh tự tay nhập từng trang sách thành những cơ sở dữ liệu điện tử. Sau nhiều ngày tập trung làm việc và sửa lỗi, cuối cùng bộ Từ điển Việt – K’Ho chạy trên nền Microsoft Acess cũng đã hoàn thành. “Lúc ấy bộ từ điển chưa có giao diện như bây giờ đâu vì lúc đó mình nghĩ chỉ để sử dụng trong thời gian học thôi. Mãi sau này khi gửi bộ từ điển này đi dự thi trên tỉnh mới hoàn thiện hơn” – anh Thảo nói. Sau nhiều lần chỉnh sửa, bộ từ điển hiện nay đã khá hoàn chỉnh. Phần mềm bằng tiếng Việt và chạy trên nền Acess, gọn nhẹ, không cần cài đặt và rất dễ sử dụng. Người dùng chỉ cần chạy chương trình và truy cập theo từng mục chức năng trên giao diện như tra cứu Từ điển Việt – K’Ho, học ngữ pháp tiếng K’Ho, dịch mẫu câu từ tiếng Việt sang tiếng K’Ho. Anh Thảo cho biết: “Điểm độc đáo của bộ từ điển này là không chỉ tra cứu từ tiếng Việt sang tiếng K’Ho như nguyên mẫu mà còn có thể tra ngược lại từ tiếng K’Ho sang tiếng Việt rất dễ dàng”. Theo tác giả, phần mềm này có hai chức năng vẫn chưa được hoàn thiện đó là học ngữ pháp và truyện tham khảo bằng tiếng K’Ho. Hiện tại, cơ sở dữ liệu của 2 chức năng này còn khá ít, chưa liệt kê hết trong tài liệu. Anh Thảo chia sẻ: “Tôi sẽ tiếp tục hoàn thiện hai chức năng này và nếu có điều kiện sẽ xây dựng thêm chức năng nghe – nói cho bộ từ điển hoàn thiện hơn”. Trên thực tế, khả năng áp dụng của bộ phần mềm này sẽ rất hữu ích đối với các học viên trong chương trình dạy tiếng dân tộc thiểu số cho cán bộ công chức và cán bộ cơ sở của tỉnh Lâm Đồng. Đồng thời đây cũng là một công cụ hữu ích cho những ai thích nghiên cứu, học tiếng K’Ho nói chung. Từ đó, giúp nâng cao nhận thức, bảo tồn và phát huy ngôn ngữ của đồng bào người K’Ho – một dân tộc bản địa trên vùng đất Lâm Đồng nói riêng và vùng Tây Nguyên nói chung.

NGUYỄN DŨNG